Kim był Marian Rose, patron toruńskiej Motoareny

Niedawno swój jubileusz obchodziła Motoarena, nowy stadion żużlowy w Toruniu. Poprzedni, ten przy Broniewskiego, nie wytrzymał próby czasu. Mimo iż patron ulicy, Władysław Broniewski, był poetą nader rewolucyjnym, tej walki, z dobrą lokalizacją, stara arena nie wygrała. Obiekt przeistoczono w… centrum handlowe. Ot, znak czasów.

Dziś jest światowo, widowiskowo, nowocześnie, czyli się …poprawiło. Chyba, że ktoś tęskni za możliwością bezpośredniego obcowania z zawodnikami, ocierania się niemal o nich w trakcie wyścigów i nie chce oglądać zawodów z gigantycznej odległości, gdzie więcej widać na telebimie niż z trybun. Ja tak mam. I niech sobie złośliwcy nazywają jak chcą grudziądzki stadion przy H4, nawet kurnikiem, tam jest klimat, którego nowoczesne molochy nie mają. I nie ma go na Motoarenie, choć o historii przypomina, za sprawą swego patrona Mariana Rose.

Kim był urodzony w 1933 roku „Maryś”? Naturalnie legendą toruńskiego żużla. By jednak uzmysłowić młodszym kibicom wartość dokonań Rosego, warto pokusić się o krótki rys historyczny. Otóż Toruń, w latach 1958-1970 kiedy startował nasz bohater, najdelikatniej nie był potęgą. Obrazowo, to trochę taki dzisiejszy Kolejarz Opole, czy PSŻ Poznań. A tu pojawia się zawodnik, który potrafi zostać mistrzem świata!

Zaraz po wojnie, w 1946 roku żużlowe tradycje w grodzie Kopernika odrodziły się w postaci Toruńskiego Klubu Motocyklowego. Najlepszym zawodnikiem w tamtym okresie był zdecydowanie Zbigniew Raniszewski, którego karierę przerwała tragiczna śmierć w trakcie zawodów rozgrywanych w Wiedniu 21 kwietnia 1956 roku. Od 1957 roku toruński klub działał w ramach Ligi Przyjaciół Żołnierza, a dwa lata później zadebiutował w rozgrywkach III ligi, zajmując  siódme miejsce. Do II ligi LPŻ Toruń został dokooptowany, wskutek reorganizacji rozgrywek w 1960 roku, jednak w swoim pierwszym, drugoligowym sezonie zajął ostatnie miejsce w grupie zachodniej. W 1962 roku powstał Klub Sportowy Apator, który swoją nazwę wziął od Pomorskich Zakładów Wytwórczych Aparatury Niskiego Napięcia. Z czasem żużel i nazwa Apator zrosły się niemal w jedno, dzięki finansowaniu sportu przez zakład, a z drugiej strony przez promocję firmy dzięki żużlowcom. Z tą firmą i pod taką nazwą klub święcił największe sukcesy. Jednak czasy Rosego, to okres przed debiutem w gronie najlepszych zespołów w kraju.

Marian Rose jeździł w barwach klubów toruńskich,  LPŻ (Ligi Przyjaciół Żołnierza, 1958-1961) i Stali-Apatora (od 1962). Choć karierę rozpoczynał bardzo późno, nawet jak na „tamte” czasy, bo w wieku 25 lat, bardzo szybko zdołał wybić się ponad ówczesną przeciętność swojego zespołu. Był członkiem reprezentacji Polski, która we Wrocławiu, w 1966 zdobyła drużynowe mistrzostwo świata, dwa lata wcześniej w Abensbergu Polska, z Marianem Rose w składzie, zajęła 4. miejsce. Cztery razy Rose startował w finale indywidualnych mistrzostw Polski, zajmując 2. miejsce i zdobywając historyczne srebro dla Torunia, w 1966. Był ponadto 13. w 1961, 8. w 1964 i 7. w 1965. W walce o indywidualne mistrzostwo świata kilkakrotnie dochodził do rundy finału kontynentalnego. Zatem musiał zostać bożyszczem i nim był. Zginął na torze, podczas drugoligowego spotkania sezonu 1970, w Rzeszowie, a toruńscy kibice, przez lata, obwiniali o śmierć „Marysia” żużlowca z Podkarpacia Zdzisława Hapa. Rose miał wówczas już 37 lat, ale nadal był filarem swego zespołu.

Zdzisław Hap mieszka obecnie na wsi w okolicach Rzeszowa, gdzie jest znany i lubiany. –  Gdybym wiedział że dojdzie do wypadku w którym ktoś zginie, nie wsiadłbym tego dnia na motocykl – mówił po czasie. W tych słowach byłego żużlowca rzeszowskiej drużyny jest tyle samo szczerości, co żalu do wszystkich tych, którzy obwiniali go przez wiele lat za zdarzenie, do którego doszło 19 kwietnia 1970 roku, w pierwszym wyścigu zawodów pomiędzy Stalą Rzeszów, a drużyną z Torunia. Wtedy to, do pierwszego biegu wyjechali ze strony gospodarzy Ciepiela i Hap, gości reprezentowali zaś Rose i Jankowski.  Scenariusz tego wyścigu wydawał się być oczywisty. Po starcie Marian Rose miał przedłużyć nieco prostą i zrobić miejsce koledze z drużyny Alfonsowi Jankowskiemu i tak mieli dojechać na dwóch pierwszych pozycjach do mety. Stało się jednak inaczej. Rose, co prawda, wygrał start i ze sporą przewagą wjechał w pierwszy łuk, poszerzając nieco tor jazdy i zostawiając przy wewnętrznej miejsce klubowemu koledze, który zgodnie z planem „przyciął” do krawężnika, ale wtedy, niestety, rozpoczęły się problemy. Rose w szczycie łuku zanotował uślizg, a w zasadzie wyglądało to, jakby po prostu usiadł na torze. Po wewnętrznej minęli go Jankowski i Ciepiela, zabrakło miejsca dla Hapa, który nie zmieścił się pomiędzy leżącym torunianinem a mijającymi go rywalami  – Pamiętam, że kiedy zobaczyłem leżącego Marysia, wyprostowałem tylko motocykl myśląc, że go ominę. Nie udało się jednak, poczułem uderzenie i po chwili sam wylądowałem pod bandą. Kiedy się podniosłem dowiedziałem się od kolegów, że z Marianem Rose jest źle, nie przypuszczałem jednak, że aż tak. Po kilkunastu minutach, już w parkingu dowiedziałem się, że Rose nie żyje… Za całe zdarzenie kilku toruńskich zawodników obwiniało mnie, ale ja przecież w tej sytuacji nic nie mogłem zrobić… Bardzo chciałem w tym wyścigu wygrać z Rosem, na te zawody miałem przygotowaną nową maszynę, którą dostałem kilka dni wcześniej, byłem naprawdę szybki. Niestety, zakończyło się wszystko inaczej. Gdybym wiedział, że dojdzie do wypadku, w którym ktoś zginie, nie wsiadłbym tego dnia na motocykl – mówił pan Zdzisław.

Zawody rozpoczęły się o godzinie 15, a już 20-30 minut później, po informacji ze szpitala o śmierci toruńskiego lidera, zostały przerwane. Zdzisław Hap pamięta że jeszcze podczas pobytu w parkingu, jeden z młodych wówczas toruńskich zawodników, odgrażał się mu i… groźby te zrealizował.  W  tym samym sezonie, podczas indywidualnych zawodów, stanęli pod taśmą obok siebie Hap i ów młody torunianin. Nie wiadomo czy to, co wydarzyło się później,  było jedynie fatalnym zbiegiem okoliczności, zwykłym upadkiem, czy realizacją wcześniejszych pogróżek. Faktem jest jednak, że przy wejściu w drugi łuk, zawodnik z Torunia „zahaczył niefortunnie” swoją kierownicą o plastron Hapa i pociągnął go za sobą, w efekcie czego rzeszowianin znalazł się na torze poturbowany i poobijany.

Dzisiaj, analizując cały wypadek z 19 kwietnia 1970 roku, w którym zginął patron toruńskiej Motoareny, już nie doszukujemy się tego, czy ktoś zawinił, czy nie. Marian Rose prowadził stawkę i upadł sam, nie atakowany przez nikogo. Nie trzeba być znawcą speedwaya, żeby stwierdzić, że gdyby taki wypadek wydarzył się dziś, to z pewnością skończyłoby się na potłuczeniach. Niestety, kaski, w jakich ścigali się wówczas żużlowcy, nie chroniły w całości czaszki zawodnika. Uderzenie silnikiem w część głowy, która chroniona była tylko przez skórzane wykończenia, nie mogło zapewniać całkowitego bezpieczeństwa. Można byłoby się na siłę  dopatrywać źle przygotowanej nawierzchni, no bo przecież zawodnicy z najwyższej półki, a takim na pewno był Rose, nie notują uślizgów ot tak, kiedy wszystko jest w porządku. Inny z byłych zawodników i działaczy Rzeszowa, zmarły niedawno Józef Batko, tak o tym opowiadał kilka lat temu – Najpierw Ciepiela powiedział Rosemu, żeby ten zwrócił uwagę na place mokrej nawierzchni, na szczycie pierwszego łuku i poprosił go, aby w tym miejscu uważał. Potem, kiedy już zawodnicy wchodzili do parkingu, zarówno ja, jak i Ciepiela, w żartach ciągnęliśmy Rosego za ręce, bo ten sprawiał wrażenie jakby nie chciał rozpoczynać zawodów. Czyżby miał jakieś złe przeczucia? – zastanawiał się pan Józef. Kto wie. Podobną wersję przedstawiał, w jednym z wywiadów, ówczesny reprezentant toruńskiej Stali, Bogdan Szuluk – Przed wyjazdem do tego wyścigu Rose zawołał mnie do siebie i powiedział: „pamiętaj musicie wygrać ten mecz”. Musicie… – to było dziwne wspominał Szuluk.

Dzisiaj, po prawie pięćdziesięciu latach, podczas opowiadania tej historii, wielu z jej świadków załamuje się głos. Nikt już nie mówi o czyjejś winie, ale, jak sami przyznają, wtedy było inaczej. Toruńskim działaczom, żużlowcom i kibicom najłatwiej było winowajcą tego zdarzenia uznać Zdzisława Hapa. Wyobraźcie sobie współcześnie. Wychowanek, lider, bohater, który z zaplecza, z marazmu i beznadziei, indywidualnie, wjechał na światowe salony i nagle dramat, śmierć. Ktoś „musiał” być winny.

Zdzisław Hap mocno, zarówno on, jak i jego rodzina,  przeżyli to, co się stało. Mówił, że o tym wyścigu rozmyślał jeszcze wiele lat. Nawet teraz, często wraca pamięcią do tego zdarzenia. Kilkanaście miesięcy później, wracając motocyklem po zawodach, z Rzeszowa do domu, późnym wieczorem, we mgle, nie zauważył stojącego na poboczu traktora z przyczepą i z całym impetem uderzył w kilkunastotonowy ciągnik. Pan Zdzisław znalazł się w szpitalu i nie wiadomo było, czy w ogóle z niego wyjdzie. Okazało się jednak, że otrzymał od życia jeszcze jedną szansę. Mieszka teraz razem ze swoją żoną w malowniczej wsi na Podkarpaciu, gdzie jest szanowany, znany i lubiany.

Memoriał Mariana Rose rozgrywany jest od 1974 roku, a grono triumfatorów, szczególnie w początkowych edycjach, prezentuje się zacnie. Legendarny „Maryś” został także patronem stadionu. Tego przy Broniewskiego, a po przeprowadzce, także Motoareny.

PRZEMYSŁAW SIERAKOWSKI

Żródła: speedway.hg.pl, nowosci.com, espeedway.pl